De Monte op afstand
HET LIED VAN DE BERG EN DE MAAN
of
DE MONTE OP AFSTAND: Een Covid 19-madrigaal
Dat er in Mechelen, de stad van de Maneblussers, af en toe een lied gezongen wordt over de maan is voor de hand liggend. Maar een lied over een berg? Nochtans heeft Mechelen een heuse berg en wat voor één: componist Philippus De Monte, in goed Nederlands Filip Van den Berg. In zijn tijd ook gekend als Prins van de Muziek. Zijn tijd dat was het grootste deel van de 16de eeuw. De Monte werd in 1521 geboren in Mechelen en zou niet minder dan 82 jaar later zijn laatste adem uitblazen in Praag. Als zanger opgeleid in de Sint-Romboutskathedraal zou hij na verblijven in Napels, Rome en Londen uiteindelijk kapelmeester worden van twee Habsburgse keizers: Maximiliaan II en Rudolf II, aan de hoven van Wenen en Praag. Niet enkel bekleedde hij deze topfunctie, maar hij stond bekend als een aimabel en bescheiden man. Een muzikale zoon waarop zijn thuisstad meer dan fier mag zijn.
Vijfhonderd jaar na zijn geboorte vierde Lunalia de laatste der Vlaamse Polyfonisten. Met onder andere Graindelavoix en de Ratas del viejo Mundo. Deze ensembles gingen aan de slag met een deel van de meer dan 1600 composities die De Monte naliet. Het werd een bijzondere nieuwe kennismaking met deze fijnzinnige componist. Naast de Berg van Mechelen kwam ook de befaamde Japanse berg Fuji aan bod in de nieuwe festivalproductie U ki yo e. Een bijzondere wereldpremière was ook They have been waiting long enough. Aan componistes Annelies Van Parys, Calliope Tsoupaki en Aftab Darvishi werd gevraagd nieuw werk te componeren rond de figuren van respectievelijk Medea, Penelope en Circe. Niemand minder dan schrijfsters Natalie Haynes en Gaea Schoeters leidden het project in goede banen.
In 2017 wisten we al dat we in 2021 de muziek van Philippus de Monte centraal zouden stellen tijdens Lunalia. Na de helse rit in 2020 bleven er ook in 2021 heel wat onzekerheden. Maar dat muziek van onschatbare waarde is voor ons zijn en welzijn, daarvan was het festivalteam meer dan ooit overtuigd. We waren blij dat we in september-oktober 2020 met Musica Divina een internationaal festival voor een live publiek konden aanbieden. Met onder andere The Beethoven Physical Distance Experience in december 2020 konden we ook het Beethovenjaar in digitale schoonheid afsluiten.
Maar voordat de muziek kon klinken in 2021 moesten we ons eerst een paar vragen stellen. De eerste vraag was of we wel een brochure zouden laten drukken? Het vele papier dat we in 2020 naar het containerpark moesten brengen, lag nog steeds zwaar op de maag. We beslisten toch een brochure te laten drukken. In de eerste plaats om de halfvergeten componist Philippus de Monte in een context te plaatsen en slechts secundair om reclame te maken voor een festival dat misschien niet live zou kunnen plaatsvinden. Aldus werden voor de brochure twee nieuwe teksten vervaardigd. Peter Van Heyghen en Björn Schmelzer gaven een boeiende inkijk in de wereld van Philippus de Monte. Beide stellen zich de vraag naar de relevantie van zijn muziek in zijn en onze tijd. Hun antwoorden zorgde er wellicht voor dat sommigen zin kregen om deze componist te (her)ontdekken. Vlak voor het festival zou ook de nieuwste cd van de Ratas del viejo Mundo verschijnen. Met madrigalen van De Monte, natuurlijk. De cd werd lovend besproken door de internationale pers wat het De Monte-verhaal op een positieve wijze hielp verspreiden.
Een tweede vraag is of we al dan niet voor zogenaamde citydressing zouden zorgen? Vrij snel was het antwoord hierop positief. Ook een eventueel digitaal festival moet zichtbaar zijn in de stad. Het is een signaal dat we er ook in moeilijke tijden zijn, dat we de stad blijven verrijken. Aldus verschenen de blauwe maantjes van Lunalia via vlaggen, banners, affiches en flyers in het Mechelse stadsbeeld.
Een derde vraag was hoe we de ervaring van The Beethoven Physical Distance Experience op festivalschaal konden bereiken? Dat de digitale oplossing voor het verspreiden van creatieve uitingen maar een deeloplossing was, was ondertussen duidelijk genoeg. De digitale weg is zinvol voor verhalen die gemaakt zijn voor dit medium. De vele streams die gelanceerd werden tijdens de pandemie bereikten zelden een groter publiek en indien wel blijft het de vraag of de ervaring ten volle beleefd werd, laat staan of het adequaat overkwam. Met Lunalia wilden we in 2021 geen enkele optie uitsluiten om er een echt digitaal avontuur van te maken. Toen het duidelijk werd dat ook het voorjaar van 2021 maanden zonder publiek zouden worden, werd de digitale fontein opengedraaid.
Er stond weliswaar ook een paar klassieke streams op het programma, onder andere een gesmaakte voordracht van Natalie Haynes, maar er werd meer ingezet op kwalitatieve teasers opnames met postproductie. Ook werd een productie van de King’s Singers exclusief voor één dag aangeboden. Radio Klara was op post voor een live uitzending en een paar opnames. En er werd ook getest hoe digitale rituelen er zouden kunnen uitzien.
Een eerste digitaal ritueel was er als start van het festival, net zoals het traditionele openingsconcert ook steeds als ritueel samengesteld werd. Geen stream, maar een live meeting. Samen met Floris De Rycker, Vojtěch Semerád, Maja Jantar en het festivalteam gingen we op zoek naar sporen van Philippus De Monte. Dit niet enkel in zijn geboortestad Mechelen, maar ook Praag, de stad waar De Monte zijn laatste levensadem uitblies.
De productieleidster van het festival, die tijdens de openingsdag normaalgezien van hot naar her rent, zat nu in haar geïmproviseerde studio thuis om alles in goede banen te leiden. Voor alle veiligheid werden met alle participanten vooraf al een film opgenomen zodat we daarop konden terugvallen bij technische problemen. Met luitist en artist in residence Floris De Rycker beklommen we tijdens vollemaan de Sint-Romboutstoren om aldaar een ode te brengen aan De Monte. In de buik van de kathedraal bracht Maja Jantar een unieke performance met zelfgemaakte keramiek. Vojtěch Semerád nam dan weer een film op in zijn thuisstad Praag, onder andere in de Sint-Jakobskerk waar De Monte begraven ligt. Dit werd allemaal met elkaar verbonden tijdens een live meeting. Een tweede digitaal ritueel werd uitgevoerd met het ensemble Hyoid. Andere producties werden professioneel opgenomen en later online beschikbaar gesteld. Dit betrof onder andere Ukiyoe en het project Subtilior-De Monte distorted, voor drie elektrische gitaren en twee zangeressen, met het Requiem van De Monte als uitgangspunt. Met Graindelavoix werd in samenwerking met de Gentse Bijloke een uitgebreide De Monte-concertfilm opgenomen en de wereldpremière van They have waited long enough werd hyperprofessioneel geregistreerd door Evil Penguin tv.
Het was een boeiend digitaal verhaal, maar het was een moeilijke oefening. We deden het in de eerste plaats voor de kunstenaars die al een uitdagend jaar achter de rug hadden, in de tweede plaats om het De Monte-verhaal te kunnen vertellen aan het festivalpubliek. Het digitale medium is echter niet het wondermiddel dat sommigen ervan willen maken. Het is niet meer of minder dan een zoveelste medium met eigen wetmatigheden.
En last but not least: ons zogenaamd digitale festival was ook een analoog festival. De brochure en de citydressing waren er, de musici waren er en de muziek klonk live en schitterend als altijd. De virtuele berg van Mechelen was eventjes hoorbaar.
Jelle Dierickx