Een gesprek met Nora Fischer door Chantal De Waele
Wegens Covid-19 werden de Lunalia concerten van Nora Fischer jammer genoeg geannuleerd, maar dit interview willen we jullie niet onthouden.
Door de voorjaarsstormstorm loopt de HST flink vertraging op waardoor ik veel te laat op mijn afspraak in Amsterdam arriveer. Gelukkig is zangeres Nora Fischer niet de diva die ontstemd is of nu op mijn spreektijd gaat beknibbelen. En dat terwijl ze kampt met een kanjer van een jetlag na een concertreeks in L.A. waar ze The Seven Deadly Sins van Kurt Weill gezongen heeft. Hartelijk ontvangt ze mij in haar ‘tweede woonkamer’, waar ze dagelijks komt repeteren: SPLENDOR, een muziekcentrum in de oude joodse wijk.
Het was na de heftige cultuurbezuinigingen in Nederland dat uit de ruïnes van een oud badhuis Splendor ontstond, een broedplaats voor experimentele muziek. Nora Fischer stond in 2013 mee aan de wieg van dit collectief van artiesten die aanvankelijk vooral uit de klassieke muziek kwamen. Dit groeide uit tot een onafhankelijk muzieklaboratorium dat hard knokt om eigen werkingsmiddelen te genereren, maar anderzijds in totale artistieke vrijheid opereert. Splendor-kunstenaars zoals Remy Van Kesteren, Claron McFadden, Mike Fentross, Marnix Dorrestein, … zijn eveneens de curatoren, ze doen werkelijk alles van programmeren en optreden tot fondsen werven en achter de toog staan.
Dat Nora Fischer weet wat ze wil en precies doet wat ze wil blijkt al uit haar superkorte opleiding Zang aan het Conservatorium van Amsterdam. Ze werd er geacht dingen te leren die ze helemaal niet wou, een grote, luide stem met veel vibrato ontwikkelen, daarvoor had ze niet ingetekend. Voortdurende discussies over esthetische idealen maakten dat ze letterlijk weg liep uit de wereld van de klassieke muziek.
In het Complete Vocal Institute in Kopenhagen kwam ze artistiek wel thuis. Hier vond de jonge Nora dat waarnaar ze werkelijk op zoek was en kon ze leren op een manier die bij haar past. De Cathrine Sandolin-methode ‘Rough, ready and able’ vertrekt vanuit de zanger en ondersteunt die om haar of zijn artistieke dromen helder te krijgen en te realiseren. In Kopenhagen studeren betekende een grote stap om een artistiek vrije Nora te worden.
Hush, no more, be silent all.
Haar vader is de dirigent en componist Ivàn Fischer, haar moeder de barokblokfluitiste en muziekdocente Anneke Boeke. Klassieke muziek en oude muziek in het bijzonder was van begin af aan net zo aanwezig als eten en drinken en is dus nooit een heilig huisje geweest om tegen te schoppen of te slopen. Klassiek zingen vindt Nora Fischer nog altijd geweldig, maar het is volgens haar echt maar één manier van muziek maken.
Omdat ze al snel last krijgt van muzikale claustrofobie en nu eenmaal de gave heeft van een heel soepel stemorgaan begon ze algauw buiten de lijntjes te kleuren. Want wie zingt er nu Purcell, Dowland of Caldara door een microfoon en begeleid door een elektrische gitaar? Omdat deze muziek volgens haar al te lang in een veel te kleine niche opgesloten zat, vertaalt ze die naar onze tijd toe, alsof een singsongwriter de melodie gisteren geschreven heeft en bereikt ze mensen die anders nooit naar renaissance of barok zouden luisteren, haar begeleider Marnix Dorrestein incluis. Het is volgens haar niet de muziek zelf, maar de manier waarop die meestal wordt gezongen die ze voor het grote publiek ontoegankelijk maakt. Blijkbaar werkt haar formule, de CD opname Hush werd bekroond met een Edison, de belangrijkste muziekprijs in Nederland. Om duidelijk te maken dat de aanpak van haarzelf en zanger-bassist Dorrestein ook maar één manier is om met het repertoire om te gaan, heeft ze op Spotify een dubbel-playlist gemaakt: de Hush-versie naast ‘originals’ van Philippe Jaroussky, Christina Pluhar of Collegium Vocale. Door het grote succes van Hush dringen concertorganisatoren nu zélf aan op een nieuw programma met muziek uit een bepaalde periode maar dan op haar hedendaagse, pop-achtige wijze. Zo werkt het natuurlijk niet. Geen denken aan met een aria uit een Bach-cantate of een lied uit Nuitsd’été van Berlioz. Niet voor niets ging ze enkel aan de slag met songs die bestaan uit een eenvoudige melodie- en begeleidingslijn.
Nora Plain
Haar korte conservatoriumopleiding combineerde Nora Fischer met studies muziekgeschiedenis en filosofie die ze wél afmaakte, in beide disciplines behaalde ze een bachelor. Enerzijds wou ze meer begrijpen van muziek, filosofie trok haar aan, omdat ze nu eenmaal altijd een denkend iemand is, die graag observeert. Een beetje aan de kant staan en reflecteren op de maatschappij kan een van de belangrijke taken van een kunstenaar zijn, zegt ze. Voor haar scriptie filosofie verdiepte ze zich in la société de contrôle die de Franse filosoof Michel Foucault in de jaren ’70 al geanalyseerd heeft. Wat doet het met ons spreken en schrijven om constant te worden gecodeerd? Dit is een universeel thema dat aan onze ‘vrijheid’ raakt en bijvoorbeeld ook meespeelt in Schuberts Winterreise die zich situeert tijdens het alles controlerende en censurerende Metternich-regime. In de productie The Secret Diary of Nora Plain reflecteert een ‘Nora doorsnee’ op de surveillancemaatschappij in de huidige digitale wereld van social media, van prijsgegeven privacy tot apps die registreren wie met het Corona-virus is besmet.
Nora Fischer, die al weinig last van 'hokjes denken' leek te hebben, is een nog vrijer wezen geworden sinds ze zich toelegt op het boeddhisme en meditatie. Vipassana retreats en het dagelijkse uur stilzitten op het kussentje hebben haar stilaan een andere kijk op het leven gegeven, al was dat even aanpassen voor haar lichaam en zelfs voor haar stem. Sindsdien leeft ze meer in het moment en vanuit de overtuiging dat alles er eigenlijk al is. Zingen in Carnegie Hall of in Kunstencentrum nona in Mechelen, het maakt steeds minder uit.
Beethoven
Als dochter van – is Nora Fischer van kindsbeen af vertrouwd met de klassieke muziek tot en met Mozart. Sorry voor Beethoven, die aan de verkeerde grens van haar interesses valt, want de romantiek, de hele 19e eeuw eigenlijk is haar blinde vlek. Vanaf Debussy wordt het voor haar wel weer interessant. Tijdens de Rising Stars-tournee in 2017/18 zong ze in de grote Europese concerthuizen werk van Messiaen, Bartok, Ravel. De Nederlandse componist Michel Vander Aa en de Argentijn Osvaldo Golijo schreven al één en ander voor haar. Maar vooral Louis Andriessen was zo onder de indruk van haar Nora’s stem, dat hij - ter gelegenheid van zijn eigen 80e verjaardag - The Only One voor haar schreef, een vijfdelige orkestliedcyclus op teksten van Delphine Lecompte. Bij het ter perse gaan, is de Amerikaan David Lang voor haar aan het componeren. Daar komt telkens veel overleg en menig kopje koffie aan te pas, want Fischer wil absoluut dat het stuk haar gegoten zit als een kledingstuk op maat.
Grenzen
Nora Fischer geeft niet alleen concerten, ze woont ook vaker dan de gemiddelde uitvoerende artiest voorstellingen van anderen bij en luistert veel naar muziek, zij hetzelden binnen het strikt klassieke genre. Björk, Radiohead, Nina Hagen, Afrikaanse muziek, Indie-classic zoals de Deense experimentele band Efterklang. Ook juicht ze artiesten toe als Barbara Henningan en Claron McFadden en de vele Amerikaanse collega’s die zich tussen de genres bewegen. Ze is een trouwe bezoeker van het vernieuwende Opera Forward Festival waar, net zoals bij Louis Andriessen, de regels van het genre opera herschreven worden. Hoe ze zichzelf zou noemen of omschrijven weet ze niet. ‘Creatief zangeres’, misschien? In wezen is ze nog altijd de Nora die er niets beter op vond dan te zingen in het decor van een keuken, terwijl ze soep serveerde. Het mag allemaal zeer ‘gewoon’. Met dat statement besloot ze (na het Conservatorium en na Kopenhagen) de masteropleiding New Audiences and Practices in Den Haag. Dat nieuwe publiek is ze duidelijk helemaal aan het aanboren, de andere stijlen ook.
Een grote stem heeft ze niet meegekregen, maar elke noot in welke stijl ook klinkt kristalhelder en naturel, ongecompliceerd. Elke lettergreep is verstaanbaar. Dat klassiek geschoolde instrument van haar blijft ze verzorgen en warm houden door dagelijkse oefeningen en af en toe een privéles bij Maarten Koningsberger. Haar zangdocente van destijds aan het conservatorium, Valérie Guillorit, noemt nu nog de naam Nora Fischer bij haar studenten als een voorbeeld van iemand die haar eigen weg zoekt en vindt. Ze betreurde het dat ze Nora kwijt was en wenst haar alle succes.
Het muziekcafé De Engelbewaarder aan de Kloveniersburgwal dat Nora Fischer mij getipt heeft is inderdaad oergezellig. Er klinkt interessante livemuziek, maar het is er eivol. Ik strand bij een Indisch restaurantje van twaalf in een dozijn, om meteen weer te vergeten. Die Engelbewaarder noteer ik voor een volgende trip naar A’dam, als ik Nora Fischer ga beluisteren in het Concertgebouw of bij haar thuis, in Splendor.
Chantal De Waele, maart 2020.
Van Nora Fischer verschenen de albums The Secret Life of Nora Plain (2017, Excelsior Recordings) en Hush (2018, DG) en Folk (2019, DG).